مقاله پژوهشی: تحلیل دگرگونی موازنه قدرت بین ج.ا.ایران، عربستان و آمریکا در حوزه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس پس از حادثه 11 سپتامبر 2001

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد رفسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، رفسنجان، ایران. (مسئول مکاتبات)

2 گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد رفسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، رفسنجان، ایران.

3 گروه حقوق و علوم سیاسی، واحد بافت، دانشگاه آزاد اسلامی، بافت، ایران.

4 گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد رفسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، رفسنجان، ایران

چکیده

پس از حادثه 11 سپتامبر 2001، منطقه غرب آسیا، با تغییرات وسیعی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی مواجه و منجر به شکل‌گیری توازن قدرت جدید منطقه‌ای بین ایران، عربستان و آمریکا شد، به‌گونه‌ای که هدف‌های منطقه‌ای هرکدام از آن کشورها، طیفی از توازن قوای سنتی تا توازن تهدید را رقم زدند. در این پژوهش تحلیلی– توصیفی، به‌منظور تبیین کارکرد رویکرد موازنه قوا در رقابت بین سه بازیگر مطرح از منظر دانش مطالعات منطقه‌ای؛ با بررسی هدف‌های منطقه‌ای بازیگران و وارد نمودن ملاحظه­‌های ناشی از روندها و محرک‌های منجر به شکل‌گیری نظام امنیتی موازنه قوای ازنظر جامعه نظریه‌پردازان داخلی و جهانی به کالبدشکافی موازنه قوا در دهه آتی پرداخته، سپس براساس یافته‌های پژوهش با ارائه نمودار مفهومی، سه سناریوی (موازنه قدرت سنتی، موازنه تهدید و تعامل)، پیش‌بینی می‌شود. نتایج به‌دست آمده نشان‌دهنده این است که در چشم‌انداز آینده، احتمال همگرایی ایران با عربستان و آمریکا ضعیف (میانگین شدت همگرایی منطقه‌ای 41/8 %) بوده و در منطقه همچنان توازن قوای سنتی محتمل‌ترین گزینه است. میزان تنش‌آفرینی هدف‌های بازیگران به‌ترتیب متعلق به عربستان، ایران و آمریکاست. میزان اثرپذیری عربستان از آمریکا بسیار بالا بوده و نقش کنشگر یاریگر در سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا داشته و ایران نقش بازدارنده دارد. این مطالعه به‌لحاظ نظری و کاربردی دارای اهمیت می‌باشد. داده‌ها به روش کتابخانه‌ای (ابزار فیش‌برداری) گردآوری، سپس روابط متقابل بین هدف‌ها و بازیگران به‌وسیله ابزار آینده‌پژوهی «مک‌تور»، نرم‌افزار طراحی هندسی «گرافر»، نظریه بازی‌ها و الگوی «ماتریس‌های قطری» مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Alteration of the Balance of Power between Iran, Saudi Arabia, and the United States in the Persian Gulf Geopolitical Realm in the Aftermath of 9/11

نویسندگان [English]

  • Behnam Sharifpour 1
  • Ali Bagherizadeh 2
  • Majid Golparvar 3
  • Ebrahim Anousheh 4
1 Department of Political Science and International Relations, Rafsanjan Branch, Islamic Azad University, Rafsanjan, Iran.
2 Department of Political Science and International Relations, Rafsanjan Branch, Islamic Azad University
3 Department of Law and Political Science, Baft Branch, Islamic Azad University, Baft, Iran
4 Department of Political Science and International Relations, Rafsanjan Branch, Islamic Azad University, Rafsanjan, Iran
چکیده [English]

In the aftermath of 9/11, the West Asian region faced with sweeping political, economic, and security changes which lead to the formation of a new regional balance of power between Iran, Saudi Arabia, and the United States, in such a way that the regional goals of each of these countries brought about a range from traditional forces balance to the threat balance. In this analytical-descriptive study, in order to explain the function of the balance of power approach in competition between three actors from the perspective of regional studies knowledge has been considered by inspecting the regional goals of the actors and considering the trends and stimuli leading to the formation of a security system of balance of power from the viewpoint of domestic and global theorists, the balance of power in the next decade. Then, based on research findings by presenting a conceptual chart, three scenarios (balance of traditional power, balance of threat and interaction) is predicted. The results indicate that in the future, the likelihood of Iran's convergence with Saudi Arabia and the United States is low (the average intensity of regional convergence is 41.8%) and the balance of traditional forces in the region is still the most likely option. The level of tension-seeking of the actors' goals are as the following: Saudi Arabia, Iran and the United States, respectively. Saudi Arabia's susceptibility from the United States has been very high, and it plays a supporting reactor role in US regional policies, and Iran plays a deterrent role. This study is important from theoretical and practical points of view. The data were collected by library method (note taking tools), then the interrelationships between the targets and the actors were analyzed using future research tools such as Mactor software, "Graffer" geometric design software, games theory and "diagonal matrix" pattern.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balance of power
  • game theory
  • Persian Gulf
  • Saudi Arabia
  • USA
  • 9/11
الف. منابع فارسی
1. آجورلو، حسین (1397). چشم‌انداز عربستان سعودی در 2030؛ فراز یا فرود؟. تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
2. احمدیان، حسن؛ زارع، محمد (1390). استراتژی عربستان سعودی در برابر خیزش‌های جهان عرب. فصلنامه رهنامه سیاستگذاری، سال دوم، شماره دوم.
3. ابراهیمی، شهروز (1388). بررسی واسازانه نقش ایدئولوژی در سیاست خارجی ایران و پیوند آن با واقع گرایی و آرمان‌گرایی، فصلنامه مطالعات روابط خارجی. دوره یکم. شماره 4.
4. برزگر، کیهان (1397). سیاست منطقه‌ای ایران در بستر زمان، تهران، انتشارات مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
5. بیلیس، جان؛ اسمیت، استیو (1392). جهانی شدن سیاست: روابط بین الملل در عصر نوین. ترجمه ابوالقاسم راه‌چمنی و دیگران، تهران، ابرار معاصر.
6. حاجی یوسفی، امیر محمد؛ بغیری، علی (1390). وضعیت مطالعاتی تدوین سند راهبرد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، دوفصلنامه علمی پژوهشی دانش سیاسی. سال 7. شماره 2.
7. خاتمی، سیدابوالفضل (1398)، استراتژی امنیت ملی آمریکا، تهران، انتشارات پشتیبان.
8. خلیلی، رضا (1396). فرهنگ استراتژیک عربستان سعودی، فصلنامه مطالعات راهبردی. سال 20. شماره اول. مسلسل 75.
9. داوند، محمد؛ اسلامی، محسن؛ جمشیدی، محمدحسین (1398). تحلیل تنش­‌آفرینی­‌های سیاسی عربستان سعودی در قبال راهبرد فرهنگی ج.ا.ایران در جهان اسلام، فصلنامه مجلس و راهبرد. سال 26. شماره 99.
10. ذاکریان، مهدی؛ حسن‌پور، جمیل (1388). تأثیر ایدئولوژی بر سیاست خارجی ج.ا.ایران در مقایسه با جمهوری خلق چین، فصلنامه مطالعات سیاسی. سال 2. شماره 6.
11. روحانی، آرش؛ آجرلو، سعید (1394). آموزش نرم افزار میک مک. تهران: نشر آرنا.
12. روشندل، جلیل (1372). عناصر تئوری بازی‌­ها. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دوره 29.
13. سریع‌القلم، محمود (1388). سیاست خارجی ج.ا.ایران: قابلیت و امکان تغییر. فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی. مرکز تحقیقات راهبردک مجمع تشخیص مصلحت نظام. سال اول. شماره 1.
14. سنایی، اردشیر؛ کاویان‌پور، مونا (1397). بررسی جایگاه ایدئولوژی و منافع ملی در سیاست خارجی ج.ا.ایران با نگاهی به بحران‌های چچن، بوسنی و فلسطین، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین­الملل. سال 10. شماره 4.
15. سیف‌زاده، سیدحسین (1381). نقد و بررسی سیاست خارجی آمریکا. نشریه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال 4. شماره 10.
16. طالبیان، حامد؛ مولایی، محمد مهدی؛ قراری، فریما (1395). آینده‌­پژوهی ایران 1395: پویش محیط به منظور شناسائی مسائل و عدم قطعیت‌های کلیدی. تهران. اولین همایش بین‌المللی مدیریت نوین در افق 1404.
17. طبیبیان، محمد. (۱۳۷۱). رانت اقتصادی به عنوان یک مانع توسعه. نشریه برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور). دوره دوم. شماره 4.
18. طیب، علیرضا (1380). بازشناسی اهداف ملی و راهبردپردازی. فصلنامه علمی راهبرد. دوره 9. شماره 2.
19. عبدالله‌­خانی، علی (1392). نظریه­‌های امنیت، تهران: نشر ابرار معاصر.
20. قاسمی، فرهاد (1390).  نظریه­‌های روابط ‌بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای. تهران: نشر میزان.
21. کوهن، سائول برنارد (1387). ژئوپلتیک نظام جهانی. تهران: نشر ابرار معاصر.
22. متقی، ابراهیم (1392). تحول رهیافت موازنه قدرت در نظم­‌های منطقه‌ای – هویت‌گرایی در برابر ساختارگرایی. فصلنامه راهبرد. سال 22. شماره 67.
23. هانتینگتون، ساموئل . (1384). چالش‌های هویت در آمریکا، تهران. ترجمه: محمودرضا گلشن‌پژوه و دیگران، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
 
ب. منابع انگلیسی
1. Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., & Roubelat, F. (1999). Structural analysis with the MICMAC method & Actor's sterategy with MACTOR method. Futures Research Methodology, American Council for the United Nations University: The Millennium Project. Vol 22. No 1.
2. Bensahel, Nora and L.Byman, Daniel (2004). Security Environment in the Middle East:Conflict, Stability, and Political Change. Santa Monica, California. RAND.
3. Document of National Security Strategy of the United States of America (2017). P:48.
4. Godet, M., Monti, R., Meunier, F., & Roubelat, F. (2003). A tool-box for scenario planning. Futures research methodology version. Vol:2. No2.
5. Godet, M., & Durance, P. (2011). Strategic foresight for corporate and regional development. Paris. Dunod–Unesco Foundation Prospective et  Innovation.
6. Harrison, Ross. (2018). Shifting in the Middle East balance of power An historical perspective. Al Jazeera Centre for Studies. Vol 46. No 3. jcforstudies@aljazeera.net,  http://studies.aljazeera.
7. Horowitz. shale. (2001). Balance of power: Formal Perfection and Practical flaws. Jornal of peace research.Vol: 38. No 6.
8. Khalaj, Hamid R. (2017). The renewed balance of power in the Middle East. Research associate: Cyprus Center For European and International Affaires. Vol: 13. No 4. Pp 1-3.
9. Korolkov, Leonid (2016). The Shifting Middle-Eastern Balance of Power. International Trends (Mezhdunarodnye protsessy). Digest of 'International Trends' RAND. Vol:18. No3. pp 87-94.
10. Salem, Paul. (2017).  Navigating a Turbulent Middle East: Priorities for the Next President, The Middle East Journal. Vol 70.  No 4.