امنیت غرب آسیا و سناریوهای محتمل در افق 1404

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دانش‌آموخته دکترای مدیریت آینده‌پژوهی دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

غرب آسیا منطقه‌­ای است که کمتر روی آرامش دیده و همواره در منازعات و درگیری­‌ها به سر برده و هرروز شاهد اتفاقات جدیدی است که قابل پیش­بینی نیست؛ ترور نماینده رسمی یک کشور که به دعوت رسمی کشوری دیگر در آن کشور حضور می‌یابد توسط کشور سوم، انفجار بیروت و انواع تروریسم اعم از دولتی و غیردولتی، جنگ‌­های نیابتی متعدد و ... تنها بخشی از اتفاقات این منطقه مهم هستند. آینده‌پژوهی علم و هنر شناخت و ساخت آینده به کمک رصد تغییرات به‌منظور بیشینه‌­سازی منافع بازیگر است و سناریونویسی از روش­‌های مهم آن به شمار می­‌رود که توصیف‌­هایی از محیط آینده­‌های بدیل در اختیار می‌گذارد که تصمیم‌گیران را از غافلگیری راهبردی می‌رهاند. پژوهش پیش‌رو به لحاظ هدف «کاربردی» و ازنظر رویکرد آمیخته، اکتشافی و با روش «شبکه جهانی کسب‌وکار (GBN) به نگارش سناریو پرداخته است. داده‌­ها از طریق منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی و با ابزار فیش گردآوری‌شده و جامعه آماری این تحقیق شامل 15 نفر از صاحبنظران و خبرگان بوده‌­اند. این پژوهش با هدف استخراج سناریوهای آینده تهدیدات غرب آسیا در افق 1404 شکل ‌گرفته است. مطابق نتایج این تحقیق، دو عدم قطعیت کلیدی «درگیری‌های نظامی و منازعات مسلحانه» و «هسته‌های نظامی منطقه‌­ای» به تدوین سناریوهایی انجامید که سه سناریوی مهم آن به نام‌­های «جهنم سوزان»، «اشباح سرگردان» و «آرامش قبل از طوفان» تدوین و راهکارهایی برای مدیریت تهدیدات متوجه ایران شامل توسعه فعالیت‌­های مستشاری، افزایش فعالیت­‌های دیپلماتیک، حمایت هوشمندانه از جریان مقاومت، مقابله با ائتلاف کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس با رژیم صهیونیستی و توسعه اقتصادی ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Security of Western Asia and possible Scenarios in the horizon of 1404

نویسندگان [English]

  • Mohsen Noruzi
  • Davoud Fayazi
PhD in Future Studies Management; Supreme National Defense University
چکیده [English]

Western Asia is a region which has no more peace in it and always has disputes and conflict and everyday it has unpredictable occurrences. Assassinating of a representative of a country in another country by a third country, the Beirut explosion, governmental and non-governmental terorism, multiple vicarious wars, etc, all are just a part of what happened in this important era. Future study of science and art are realization and construction of the future with the help of study of changes and change makers in order to maximize the interests of the actor, and scenario writing is an important method which provides description of alternative futures which saves decision makers from strategic surprise. The present study in the point of subject is “applied” and the scenario is written by exploratory mixed method and is based on Global Business Network “GBN”. Data has been gathered by library and internet sources and they gathered by library catalog cards and the statistical population of this study included 15 experts. This study aims to extract future scenarios of possible threat for Western Asia on the horizon of 1404. Based on the result of this research two key uncertainties which are “military and armed conflict” and “regional military nuclei'' led to write scenarios which three significant scenarios are named "Burning Hell", "Wandering Ghosts" and "Peace before the Storm". Codification and strategies for confrontation with possible threats for Iran including expanding advisory activities, increasing diplomatic activities, rational supporting the resistance movement, and confronting the coalition of marginalized Arab countries with zionist regime and economic development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security
  • Western Asia
  • Scenario
  • horizon 1404
  • Futurology
  1. الف. منابع فارسی

    1. اسلاتر ریچارد و همکاران (1386)، نواندیشی برای هزاره نوین، ترجمه عقیل ملکی‌فر و همکاران، تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

    2. برادفیلد رون، (1386) سناریوها برای کسب موفقیت، تسهیل فرایند بسط سناریو: چند درس برای تسهیل‌گران، ترجمه مسعود منزوی، تهران، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.

    3. بصیری محمدعلی، آقامحمدی زهرا، (1396) آینده‌پژوهی خاورمیانه طی سه دهه آتی، تحلیل روندهای مقابله با تروریسم در سطح بین‌الملل، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دوره 9، شماره 31.

    4. بل وندل، (1392) مبانی آینده‌پژوهی، ترجمه مصطفی تقوی، محسن محقق، تهران، انتشارات مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

    5. بوزان باری و ویور اولی. (1388) مناطق و قدرت‌ها، ساختار امنیت بین‌الملل؛ تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

    6. ترابی، قاسم و موسوی نقلی مژگان (1396) سناریوهای پیشِ روی سوریه و امنیت ایران، پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل، سال 6، شماره 1.

    7. جعفری ولدانی، اصغر (1388) چالش‌ها و منازعات در خاورمیانه، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی

    8. جعفری سید امیر، یزدانی عنایت اله و بصیری محمدعلی (1397) تبیین بازتولید منازعه جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در جنوب غرب آسیا در عصر پسابرجام؛ بازگشت به نوواقع‌گرایی، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره 34.

    9. چامسکی، نوام (1397) امپراتوران و دزدان دریایی، عهد کهن و عصر جدید، تروریسم بین‌المللی در جهان، ترجمه محسن عسکری جهقی، تهران، نشر ثالث.

    10. چرماک توماس جی، (1393) برنامه‌ریزی بر پایه سناریو، ترجمه سعید خزایی و مریم وکیل زاده، اصفهان، انتشارات شاخص پژوه.

    11. خسروی، غلامرضا (1387) آمریکا و خاورمیانه راهبردها و چالش­ها، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

    12. خسروی، ملک تاج، خسبانی یزدانی احسان (1398)، آینده عراق و سناریوهای مربوط به آن 2010-2020، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال 12، شماره 46.

    13. دهشیار، حسین (1387) الگوهای امنیتی در خاورمیانه، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 4 و.1

    14. سازمند، بهاره (1389) نظریه موازنه قدرت والتز، نقد و بررسی کارآمدی آن در عصر حاضر، فصلنامه روابط خارجی، سال دوم، شماره چهارم.

    15. شیرخانی، محمدعلی؛ مهاجر پور، حامد (1391) واقع‌گرایی و نقش منابع انرژی در سیاست خارجی، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌الملل، دوره 4، شماره 13.

    16. صادقی سیدشمس‌الدین، لطفی، کامران (1395) بحران یمن، جدال ژئوپلیتیکی محور محافظه‌کاری با محور اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، دوره 5، شماره 1.

    17. صالحی حمید (1391) بیداری اسلامی و تکوین نظم نوین منطقه‌ای در خاورمیانه، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 15، شماره 55.

    18. عبدالله خانی، علی (1390)، امنیت منطقه‌ای خاورمیانه، رویکردها و الزامات، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.

    19. علی‌پور جواد و قیطاسی سجاد (1396) آینده‌پژوهی بحران سیاسی- امنیتی سوریه بر پایه سناریونویسی، فصلنامه پژوهش­‌های سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره چهارم.

    20. قاسمی فرهاد و ماله‌میر احمد (1391) تأثیر محیط راهبردی خلیج‌فارس بر طراحی نظام بازدارندگی منطقه­‌ای جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال دهم، شماره 40.

    21. کورنیش، ادوارد (1388) آینده‌پژوهی پیشرفته، ترجمه سیاوش ملکی‌فر، تهران، انتشارات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

    22. گلن جروم سی و گوردون تئودور جی (1393) دانشنامه بزرگ روش‌های آینده‌پژوهی، ترجمه مرضیه کیقبادی و فرخنده ملکی فر، تهران، انتشارات تیسا.

    23. لیوننبرگ فردریک (1390) روش‌های تحقیق و نگارش پایان‌نامه، ترجمه دکتر وجه‌الله قربانی‌زاده، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.

    24. ملکی‌فر، عقیل و همکاران (1385)، الفبای آینده‌پژوهی، تهران، انتشارات اندیشکده آصف.

    25. مصلی­‌نژاد عباس (1391)، پیامدهای بی‌­ثباتی امنیتی بر موازنه قدرت در خاورمیانه، ژئوپلیتیک، دوره 8، شماره 3.

    26. منتظران جاوید، قربانی سعید (1395) آینده‌پژوهی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در بستر تحولات ژئوپلیتیکی، تمامیت ارضی و بحران‌های داخلی عراق، مجله سیاست دفاعی، سال بیست و چهارم، شماره 30، تهران.

    27. منتظران، جاوید و قربانی.(سعید 1396) سناریوهای پیشِ روی آیندۀ عراق و تحلیل دورنمای حقوقی بین‌المللی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 7. شمارۀ 24.

    28. میرحسینی سید محسن، رحیم‌پور اصل ایرج (1398)، سناریوهای پیش روی ایران در بحران‌های سوریه و عراق و راهبردهای برون‌رفت از آن‌ها، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی (مطالعات راهبردی جهانی‌شدن) مرکز بررسی­های استراتژیک ریاست جمهوری، دوره 9، شماره 30.

    29. مینایی، حسین و هادی‌نژاد، فرهاد (1397) روند پژوهی تهدیدهای آمریکا علیه ایران، فصلنامه آینده‌پژوهی دفاعی، سال سوم، شماره 8.

    30. نادری‌نسب، پرویز (1389) چالش­های روابط ایران و عربستان در منطقه، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 1.

    31. نعیمی ارفع، بهمن، (1370)، مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج‌فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

    32. نظری زاده فرهاد، میرشاه ولایتی فرزانه (1390) پویش محیطی،دیده‌­بانی و رصد محیط بیرونی سازمان، تهران، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.

    33. نوروزی محسن، امیری مقدم، رضا، فیاضی داوود و امینی سید جواد (1398) سناریوهای تهدیدات امنیتی عربستان علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، تهران، فصلنامه امنیت ملی، سال 9، شماره 2.

    34. نوروزی، محسن، امینی سید جواد و مبینی دهکردی عبدالله (1398) آینده‌پژوهی مدیریت تهدیدات امنیتی عربستان در منطقه غرب آسیا؛ کنشگران و عوامل شتاب زا، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، سال سوم، شماره 9.

    35. نوروزی، محسن، امینی سید جواد، سلیمی حسین و مبینی عبدالله (1398) کاربست روش‌های آینده‌پژوهی در مطالعات امنیتی؛ استفاده از روش GBN، فصلنامه علمی امنیت ملی، سال دهم، شماره سی و پنجم.

     

    ب. منابع انگلیسی

    1. Ayustns Richard Norton (1995). Civil Society in the Middle East, (New York: E.Y. Brill,
    2. Buzan, B. (2003). “Regional Security Complex in the post-Cold War World”. In Soderbaum, F. & Shaw, T. (Eds.) Theories of New Regionalism. New York: Palgrave Macmillan Press.
    3. Buzan, B. & Weaver, O. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security (4th Ed). Cambridge: Cambridge University Press.