مقاله پژوهشی: مبانی فقهی و حقوقی دفاع مشروع در خارج از مرزها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشتة مبانی فقه و حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

2 دانشیار دانشکدة الهیات دانشگاه مازندران

3 استاد دانشکدة حقوق و الهیات دانشگاه مازندران

چکیده

بر اساس مبانی فقه اسلامی و نیز اصول پذیرفته شده در حقوق بین­‌الملل، دفاع مشروع محدود به مرزهای جغرافیایی یک کشور است و دفاع در خارج از مرزهای جغرافیایی همواره محل اختلاف­ نظر صاحب‌نظران بوده است. در این تحقیق، مشروعیت دفاع در خارج از مرز در دو حوزه دفاع از خود و دفاع از دیگران، با کنکاش در مبانی فقهی (آیات، روایات، عقل و اجماع) و اصول حقوق بین­‌الملل (منابع مکتوب بین‌المللی، رهنامه حقوقی و عقل) موردبررسی قرار گرفته است. بررسی منابع فقهی معتبر و نظریه­‌های حقوقدانان در حقوق بین­‌الملل و رویه و عرف بین­‌المللی نشان می‌دهد، در حوزه دفاع از دیگران، مصداق­‌هایی چون دفاع از هم‌‌‌‌پیمان و مداخله با دعوت یا رضایت کشور موردتهاجم (با رعایت الزام­‌های حقوقی)، براساس مبانی اسلامی و موازین حقوق بین­‌الملل قابل توجیه است و در حقوق اسلامی، مشروعیت مواردی چون دفاع از سرزمین‌های اسلامی، دفاع از مسلمانان و ملت­‌های مظلوم غیرقابل تردید است. مشروعیت دفاع پیشدستانه (دفاع از خود در خارج از مرزها)، در جایی که ورود خسارت، قطعی یا نزدیک به قطعی بودن­، همراه با قرائن متقن باشد و توسل به زور برای دفاع از خود در برابر آن خطر، ضرورت داشته باشد، براساس مبانی (عقلی) اسلامی و رهنامه برخی از حقوقدانان پذیرفته شده است. در هر دو قلمروِ دفاع از دیگران و دفاع از خود، مشروعیت دفاع خارج از مرز در موارد استثنایی (در عین رعایت محدودیت­‌های توسل به زور) قابل‌اثبات است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Juridical and Legal Foundations of Legitimate Defense outside the Borders

نویسندگان [English]

  • Sayed Hadi Ramezani Karimi 1
  • Abbas Nikzad 2
  • Ali Akbar Izadi Fard 3
1 PhD student in jurisprudence and Islamic law, Mazandaran University
2 Associate Professor, Faculty of Theology, Mazandaran University
3 Professor of Law and Theology at Mazandaran University
چکیده [English]

Based on the principles of Islamic jurisprudence and the principles adopted in international law, legitimate defense is limited to the geographical boundaries of a country, and defending outside the geographical boundaries has always been the subject of controversy among intellectuals. In this research, the legitimacy of defense outside the border in two areas of self-defense and defense of others, by exploring the jurisprudential foundations (verses, narrations, reason and consensus), and the principles of international law (written international sources, legal doctrine and wisdom) has been studied. The study of valid jurisprudential sources and lawyers' opinions in the international law as well as the international practice and procedure shows that in the field of defending others, examples such as defending allies, interference with invasion or consent of the invading country (with due regard to legal requirements), based on Islamic principles and the rules of international law are justifiable and in the Islamic law the legitimacy of such matters as defending the Islamic lands; defending Muslims and oppressed nations, is undeniable. The legitimacy of a pre-emptive defense (self-defense outside of the borders), where the possibility of damages, decisive or imminent, is accompanied by solid evidence, and the use of force to defend itself against that danger is a must, based on the (rationale) Islamic and the doctrine of some lawyers has been accepted. In both areas of defense of others and self-defense, the legitimacy of defense outside the border in exceptional cases (while respecting the restrictions on the use of force) can be proven.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jihad
  • pre-emptive defense
  • overseas defense
  • legitimate defense
  • geographic borders
1. امام خمینی(ره)، سیدروح‌الله (1425 ق)، تحریر­الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
2. امام خامنه­‌ای(مدظله­ العالی)، سیدعلی، (1388)، رساله اجوبه الاستفتائات، ترجمه احمدرضا حسینی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین­‌الملل (سازمان تبلیغات اسلامی).
3. آقاباقری، محمدجواد، (1393)، دفاع پیشدستانه؛ بررسی فقهی حقوقی شیوه‌های آن، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
4. آیت­‌الله جوادی آملی، عبدالله، (1392)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
5. آیت­‌الله مکارم شیرازی، ناصر، (1386)، پیام قرآن، تهران، دارالکتب­ الاسلامیه.
6. آیت­ الله مکارم شیرازی، ناصر، (1387)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
7. ابراهیمی، محمد، (1393)، اسلام و حقوق بین‌‌الملل عمومی، تهران، سمت.
8. العطار، داود، (1370)، دفاع مشروع در حقوق جزای اسلام، ترجمه اکبر غفوری، مشهد، بنیاد پژوهش‌­های آستان قدس رضوی.
9. اُکُنِل، آلن ماری، (1382)، مشروعیت توسل به زور علیه عراق: بررسی نظریه پیشدستی در دفاع از خود، فصلنامه سیاست خارجی، سال هفدهم، شماره 65، بهار.
10. بلدسو، رابرت و بولسلاو آدام بوسچک، (1375)، فرهنگ حقوق بین­‌الملل، ترجمه بهمن آقایی، تهران، کتابخانه گنج دانش.
11. پوراحمد، احمد و بهادر زارعی، (1384)، امکان­‌سنجی احکام جهاد در فراسوی قلمرو ملی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، دوره 67، شماره پیاپی 516، بهار.
12. حسینی روحانی (قمی)، سیدصادق، (1412 ق)، فقه­‌الصادق­علیه­السلام، قم، دارالکتاب مدرسه امام صادق­(علیه­‌السلام).
13. حرعاملی، محمدبن‌حسن، (1409 ق)، تفصیل وسائل­ الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، قم، موسسه آل‌‌البیت.
14. حلی (علامه)، حسن‌ بن یوسف بن مطهر، (1412 ق)، منتهی­‌المطلب فی تحقیق‌‌المذهب، مشهد، مجمع­ البحوث‌الاسلامیه.
15. حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر، (1413 ق)، قواعدالأحکام فی معرفه‌الحلال و­ الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامى (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
16. حیدری، حمید (1376)، توسل به زور در روابط بین­‌الملل از دیدگاه حقوق بین­‌الملل عمومی و فقه شیعه، تهران، انتشارات اطلاعات.
17. خدوری، مجید، (1391)، جنگ و صلح در قانون اسلام، ترجمه سیدغلامرضا سعیدی، قم، کلبه شروق.
18. راغب اصفهانی, حسین‌بن‌محمد، (1374)، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی، تهران، مرتضوی.
19. رسولی محلاتی، سیدهاشم، (1386)، تاریخ اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
20. ساعد، نادر، (1395)، یازده سپتامبر و نظم نوین جهانی، تهران، خرسندی.
21. سبزوارى، سیدعبد­الأعلى، (1413 ق)، مهذّب‌الأحکام، قم، مؤسسه المنار.
22. شریفی طرازکوهی، حسین و حیدر پیری، (1391) ، منافع ملی حیاتی در پرتو آراء قضایی بین­‌المللی، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال چهاردهم، شماره 38، پاییز و زمستان.
23. ضیائی بیگدلی، محمدرضا، (1391)، حقوق بین­‌الملل عمومی، تهران، گنج دانش.
24. طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
25. طرفاوی، محمد (عبدالله)، (1391)، نقش فتاوی علمای شیعه علیه انگلیس در جنگ جهانی اول، از مجموعه مقالات ارائه شده در دومین همایش ایران و استعمار انگلیس (تهران: 1389)، تهران، موسسة مطالعات و پژوهش­‌های سیاسی.
26. طوسی، ابی‌جعفر محمدبن‌حسن، (1413 ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
27. ظریف، محمدجواد و محمد آهنی امینه، (1391) دفاع مشروع پیشدستانه: مشروعیت کاربرد زور در روابط بین­‌الملل یا نقض مکرر منشور ملل متحد، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌‌المللی شهرضا، سال چهارم، شماره 12، پاییز.
28. عاملی، سیدجعفر مرتضی، (1394)، تاکتیک­‌های جنگی دفاع از مرزهای اسلامی، ترجمه حسن مجیدی و مطهره حسن‌بیگی، قم، نشر معارف.
29. فضائلی، مصطفی، (1395)، مداخله نظامی در یمن از منظر حقوق بین‌الملل، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، شماره 1، بهار.
30. قائم­‌پناه، صمد، (1392)، بررسی تطبیقی مفهوم جنگ پیشدستانه در فقه اسلامی و حقوق بین‌الملل، فصلنامه پژوهش‌­های سیاسی و بین­‌المللی، سال چهارم، شماره 15.
31. قاسمیان، علی و علی فلاح‌نژاد، (1387)، استراتژی جنگ پیشگیرانه ایالات متحده آمریکا علیه عراق در بوته نقد، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال اول، شماره 2، زمستان.
32. کاسسه، آنتونیو، (1375)، نقش زور در روابط بین‌‌الملل، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران، آگه.
33. متقی، ابراهیم، (1387)، تحول‌ در راهبرد دفا‌ع ملی‌ آمریکا‌؛ از جنگ‌ پیشدستا‌نه‌ تا‌ با‌زدارندگی‌ منطقه‌­ای، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال ششم، شماره 22، پاییز.
34. متقی، ابراهیم، (1385)، اقدامات پیشدستانه و تصاعد مداخله­‌گرایی در استراتژی امنیتی آمریکا، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین­‌المللی، شماره 8، زمستان.
35. مصلی‌‌نژاد، عباس، (1388)، اروپا و جنگ پیشدستانه، فصلنامه سیاست (دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران)، سال سی­ و­ نهم، شماره 9، بهار.
36. مصلی­‌نژاد، عباس، (1390)، ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی؛ رهیافت‌ها و فرآیندها، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 21، بهار.
37. مورژن، ژاک، (1377)، مداخله بین­‌المللی بشردوستانه، ترجمه محمود صوراسرافیل، مجله حقوقی بین­‌المللی، سال پانزدهم، شماره 22، بهار و تابستان.
38. موسوی بجنوردى، سیدحسن­‌بن‌آقا بزرگ موسوى، (1419 ق)، القواعد‌الفقهیه، جلد 1، قم، انتشارات الهادی.
39. موسوی، سیدفضل­‌الله و مهدی حاتمی، (1385)، دفاع مشروع پیشدستانه در حقوق بین‌‌الملل، فصلنامه حقوق و سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال سی‌­و‌ششم، شماره 72، تابستان.
40. میرمحمدصادقی، حسین، (1391)، حقوق کیفری اختصاصی (1) جرایم علیه اشخاص، تهران، میزان.
41. نجفی اصفهانی، محمدحسن، ( 1404 ق)، جواهر­الکلام فی شرح شرائع­‌الاسلام، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
42. نجف­‌زاده، علی و مجتبی خلیفه، (1392)، بررسی آثار فتوای جهاد در عثمانی بر قاینات و سیستان در جنگ جهانی اول، فصلنامه گنجینه اسناد (تحقیقات تاریخی) - دفتر سوم ، سال بیست­ و­ سوم، شماره 91، پاییز.
43. نیشابوری، نظام­‌الدین، حسن‌بن‌محمد، (1416 ق)، تفسیر غرائب‌القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب­ العلمیه.
44. ورعی، سیدجواد، (1382) مبانی فقهی دفاع از سرزمین­‌های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، سال هشتم، شماره، 2 (پیاپی 28)، تابستان.
45. هاشمی، سیدمحمد امین، (1393)، بررسی تطبیقی دفاع در اسلام و حقوق بین­‌الملل، قم، نشرالمصطفی.