مقاله پژوهشی: ابعاد تأثیرگذاری نظامی‌شدن دریای خزر بر امنیت ملی ج.ا.ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 کارشناس ارشد جغرافیای نظامی

چکیده

دریای خزر پس از فروپاشی شوروی، به‌دلیل رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به محیطی تنش‌زا و بی‌ثبات تبدیل گردید که حرکت منطقه به سمت نظامی‌شدن را در پی داشته است. از آنجا که هر نوع فعل و انفعال سیاسی و نظامی در این دریا برای امنیت ملی ج.ا.ایران بسیار مهم و حیاتی می‌باشد، مقاله حاضر با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و توزیع پرسشنامه بین 55 نفر از نخبگان در طیف لیکرت، به‌دنبال شناسایی عوامل تنش‌زای مؤثر بر روند نظامی‌شدن دریای خزر و تأثیر آن بر امنیت ملی ج.ا.ایران می‌باشد. یافته‌های تحقیق با بررسی نقش سه عامل «انرژی خزر، تلاش آمریکا برای انزوای ایران در منطقه و اختلاف کشورها بر سر رژیم حقوقی دریای خزر» به این نتیجه رسیده است که هر یک از این عوامل با ایفای نقش در نظامی‌شدن خزر، موجب تهدید امنیت ملی ج.ا.ایران در این پهنه آبی گردیده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Impact of Militarization Aspects of Caspian Sea on I.R.Iran’s National Security

نویسندگان [English]

  • Mohamad Jafar Ajorloo 1
  • Abouzar Hoseinpoor Dastaki 2
1 Assistant Professor Imam Hussein University
2 Master of Military Geography
چکیده [English]

Caspian Sea, after soviet collapse became to tense and volatile environment, due to competing regional and international powers, that led to spread the process of militarization in the region. Since every kind of political and military interaction in this region is crucial for national security of I.R.Iran, this article based on library method and we distributed questionnaire among 55 persons of elites with using likert. The purpose of this research is to identify stressors affecting of this militarization process on I.R.Iran’s national security. Findings of research, by examining the four factors such as, “Caspian energy, differences between Russia and the west, US efforts to isolate Iran in the region and between countries in the Caspian sea about the legal regime”, show this conclusion that each of these factors play own role in militarization of this region and led to some threats for I.R.Iran national security.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Militarization of Caspian Sea
  • The Energy of Caspian Sea
  • Legal Regime
  • I.R.Iran
  • national security
  1. الف. منابع فارسی

    1. احمدی‌پور، زهرا و دیگران (1393)، عوامل منازعه و همکاری در منطقه ژئوپلیتیکی خزر (ظرفیت‌های همگرایی و واگرایی)، دوفصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 1.

    2. احمدی‌پور، زهرا و دیگران (1389)، ژئوپلیتیک دریای خزر، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

    3. احمدی پور، زهرا و لشگری، احسان (1389)، چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در بهره‌برداری از منافع خود در خزر، دوفصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 6.

    4. اژدری، بهناز و قائینی، سعید (1390)، نقش آمریکا در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، دوماهنامه تحولات ایران و اوراسیا (ایراس)، شماره 35.

    5. بروجردی، علاءالدین و دیگران (1390)، ژئواکونومی دریای خزر و تأثیر آن بر تأمین امنیت انرژی در اتحادیه اروپا، فصلنامه راهبرد، شماره 60.

    6. بهمن، شعیب (1390)، سیاست‌های نظامی کشورهای منطقه و چشم‌اندازهای امنیت جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 73.

    7. بیلیس، جان و اسمیت، استیو (1383)، جهانی‌شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین (زمینه‌های تاریخی، نظریه‌ها، ساختار و فرایندها)، ترجمه ابولقاسم راه‌چمنی و دیگران، جلد اول، تهران، مؤسسه ابرار معاصر تهران.

    8. پسندیده، سمیه (1393)، همکاری‌های امنیتی ایران و روسیه؛ زمینه‌ها و چشم‌انداز، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 63.

    9. ترابی، قاسم (1392)، حضور ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز و امنیت جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 23.

    10. تدینی، مهدی (1389)، بررسی پتانسیل نفت و گاز کشورهای حاشیه دریای خزر و پروژه‌های مرتبط با آن، مجله اکتشاف و تحلیل، شماره 67.

    11. جوادی ارجمند، محمدجعفر و رضازاده، حبیب (1390)، آسیب‌شناسی مواضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به تعیین رژیم حقوقی دریای خزر از منظر ساختار – کارگزار، فصلنامه سیاست، شماره 2.

    12. چابکی، ام‌البنین (1390)، تأثیر حضور آمریکا در حوزه خزر بر منافع جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست، شماره 3.

    13. خانی، محمدحسن و کریمی‌پور، داوود (1392)، دریای خزر و ملاحظات ژئواکونومیک شرق و غرب، دوفصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 2.

    14. خبرگزاری تسنیم (1393/7/8)، احتمال تعیین رژیم حقوقی دریای خزر تا ۲ سال دیگر، قابل دسترس در:

    http://tasnimnews.com/Home/Single/515030

    15. خبرگزاری روسیه (2012)، برگ خزر آمریکا و ناتو علیه روسیه و ایران»، منشر شده در تاریخ 2012/10/17،  قابل دسترس در:                     http://russiannews.ru/pers2/print_news.php?news_id=32793

    16. خدادمرادی، علی (1389)، «حوزه خزر و امنیت ملى جمهورى اسلامى ایران»، قابل دسترس در:

    http://jahannews.com/getcseqsp2bqxi8.ala2.html

    17. دهقانی‌فیروزآبادی، جلال (1389)، سیاست امنیتی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 1.

    18. رمضانی بونش، فرزاد (1392)، اسراییل و تعیین نخستین سفیر در ترکمنستان، کد خبر 28303، منتشر شده در تاریخ 1392/2/9، قابل دسترس در: http://iras.ir

    19. رام، منصوره (1387)، چشم‌انداز توسعه نفت و گاز خزر و منافع ایران، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 61.

    20. رسایی، جواد (1385)، مجموعه مباحث امنیتی، تهران، فرماندهی آموزش نیروی مقاومت بسیج.

    21. روشندل، جلیل (1374)، امنیت ملی و نظام بین‌الملل، تهران، سمت.

    22. زین‌العابدین، یوسف و یحیی‌پور، محمدصادق (1388)، بررسی ساختار ژئوپلیتیکی کشورهای حوزه دریای خزر، مجله فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 25.

    23. سلیمانی پورلک، فاطمه و شجاع، مرتضی (1390)، عوامل مؤثر در فرایند نظامی‌شدن دریاچه خزر، فصلنامه راهبرد دفاعی، شماره 33.

    24. سعادت، علی و دیگران (1391)، روابط راهبردی اسراییل- آذربایجان و پیامدهای آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران، دوفصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 7.

    25. طاهراف، رفیق (2012)، چرایی تهدیدات امنیت انرژی و نحوه مقابله با آن‌ها»، ارائه شده در: دومین کنفرانس بین‌المللی پارادایم همکاری در دریای خزر، دانشگاه خزر، آکتائو- قزاقستان، قابل دسترس در:

    http://farsnews.com/printable.php?nn=13910720000037

    26. ضیایی‌پرور، حمید (1391)، پادگان خزر، کتابخانه دیجیتال دید، قابل دسترس در:

    http://did.tisri.org/document/index.fa.asp?cn=na00020043101310608

    27. عزتی، عزت‌ا... (1390)، جغرافیای استراتژیک ایران، جلد اول، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

    http://hamshahrionline.ir/print/112696

    28. فرشادگهر، ناصر و میرتهامی، الهام (1383)، چشم‌اندازی از نفت و گاز دریای خزر، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 2.

    29. قادری حاجت، مصطفی و نصرتی، حمیدرضا (1391)، اهداف ژئوپلیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آسیای مرکزی، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 2.

    30. قنبری، علی‌اصغر (1390)، مروری بر جغرافیای طبیعی جهان اسلام، تهران، دانشگاه جامع امام حسین(ع).

    31. کامران، حسن و دیگران (1389)، «بررسی و تحلیل نقش خزر در معادلات ژئوپلیتیک منطقه‌ای»، فصلنامه جغرافیا، شماره 27.

    32. کمپ، جفری و هارکاوی، رابرت (1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمه سیدمهدی حسینی متین، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبری.

    33. لشگری، احسان (1389)، انتقال منابع انرژی خزر: تعارضی مابین اهداف سیاسی آمریکا و مزیت‌های ژئوپلیتیک ایران، دوماهنامه ایراس، شماره 28.

    34. لشگری، احسان (1388)، موانع جمهوری اسلامی ایران در بهره‌برداری از منافع ژئوپلیتیکی خود در خزر، دوماهنامه تحولات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز (ایراس)، شماره 23.

    35. مرادیان، محسن (1390)، مدل‌سازی ریاضی سنجش امنیت خارجی، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره اول.

    36. مهرعطا، رضا (خرداد و تیر 1389)، جایگاه ژئوپلیتیک دریای خزر در آسیای مرکزی و قفقاز، دوماهنامه تحولات ایران و ارواسیا، شماره 29.

    37. مهرعطا، رضا (1388)، نگاهی به مواضع دولت‌های ساحلی خزر، دوماهنامه تحولات ایران و اوراسیا، شماره 26.

    38. مهرورز، آسیه (1390)، بررسی تحولات رهنامة دفاعی- نظامی ناتو پس از 11 سپتامبر و تأثیر آن بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد دفاعی، شماره 33.

    39. مینایی، مهدی (1386)، درآمدی بر ژئواستراتژی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

    40. نامی، محمدحسن (1389)، جایگاه دریای خزر در استراتژی‌های جهانی با تأکید بر قرن 21، تهران، نشر زیتون سبز، سهره.

    41. نامی، محمدحسن و محمدپور، علی (1389)، جغرافیای سیاسی و حقوقی آب‌های ایران (خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر)، نشر زیتون سبز، سهره.

    42. یزدانی، عنایت‌ا... و تویسرکانی، مجتبی (1387)، «جنگ سرد دوم در هارتلند تازه: ژئواستراتژی قدرت‌ها در پهنه ژئوپلیتیک خزر - خلیج فارس»، مجله اطلاعات سیاسی - اقتصادی، شماره 255.

    43. یزدانی، عنایت‌‌ا... و دیگران (1386)، تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت؛ مطالعه موردی: اوراسیای مرکزی در بازی بزرگ جدید، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، شماره 3.

     

    ب. منابع انگلیسی

    1. Dadandish, Parvin (2007), “Geopolitical Discourse in Central Asia: Interaction Fields of Iran and Russia”, Geopolitics Quarterly, Vol.3, No.1, Tehran (in Persian).
    2. Torbakov, Igor (2008), “The Georgia Crisis and Russia – Turkey Relations”, The Jamestown Foundation.